O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

НАРИ

Tasnif: маълум ўриндан кейин', ' маълум пайтдан кейин’. Қизлар энди "н а р и ёт, бери ёт" билан .. кўрпани тўрт томонга тортишиб жанжаллаша бошладилар (Абдулла Қодирий). Қадимги туркий тилда бу сўз нару тарзида талаффуз қилинган (ПДП, 402; ДС, 355). Бу сўзни бери сўзига қиёслаш кўрсатадики, унинг охиридаги —ру қисми қадимги жўналиш келишигининг шаклига, на қисми эса қадимги туркий тилдаги не сўроқ олмошига тенг (Девон, III, 233; ДС, 356). Бери сўзида бўлганидек, нари сўзи ҳам асли не йер бирикмасига -рӱ келишик қўшимчасини қўшиб ҳосил қилинган, сўнгра йе товушлари талаффуз қилинмай қўйган, улар олдидаги е унлиси чўзиқлик ҳосил қилган, кейинчалик бу унлининг чўзиқлик белгиси йўқолган ва ä унлисига алмашган; ёнма-ён келган рр ундошларйдан бири талаффуз қилинмай қўйган; ниҳоят, сўз охиридаги очиқ бўғиннинг ӱ унлиси и унлисига алмашган: (не йер) + рӱ = нейеррӱ > не[йе]ррӱ > негррӱ > нäррӱ > нäрӱ > нари. Бу сўз дастлаб ўрин маъносини ифодалаган, кейинчалик пайт маъносини ҳам ифодалай бошлаган.