O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

СОТУВЧИ

Tasnif: ’сотиш амали билан шуғулланувч и ’. Бу дўконда навбат билан иккитадан с о т у в ч и ишлайди. Қадимги туркий тилда ’пул эвазига бер-’ маъносини англатувчи сат- феълининг -ғу қўшимчаси билан ҳосил қилинган сифатдош шаклига —чы қўшимчасини қўшиб ясалган сўз бўлган: (сат- + ғу) + чы = сатғучи (Девон, И, 342). ДСда (491- бет) худди шундай маъно сатғычы сўзи билан англатилгани акс эттирилган, бу сўз ’савдо’ маъносини англатувчи сатьп отидан —чы қўшимчаси билан ясалган. Ўзбек тилидаги сâтувчи сўзи бу икки қадимги сўзнинг қайси бири асосида юзага келган. Адабиётларда -(у)вчи қўшимчаси ҳақида ва унинг —ғувчи қушимчаси асосида юзага келгани ҳақида гапирилади. Унда сапучы сўзида ғу товушлари ўрин алмаиггирилган ва кейинчалик ғ ундоши в ундошига алмашган бўлиб чиқади: сатғучи > сатуғчи > сâтувчи. Агар сатувчи сўзи қадимги туркий тилдаги сатыгчи сўзи асосида юзага келган десак, товуш ўзгариши соддароқ воқе бўлганини кўрамиз : ғ ундоши в ундошига, в ун — дошининг таъсирида унинг олдидаги ы унлиси у унлисига алмашган : сатьпчы > сатывчы > сâтувчи. Ҳар икки ҳолда ўзбек тилида а унлиси â унлисига алмашган, ы унлисининг қаттиқлик белгиси йўқолган.