O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

ТАЛА

Tasnif: тишлаш учун ҳужум қил-' (йиртқич ҳай — вон, ит ҳақида), 'чақиш учун кўплашиб ҳужум қил-' (ари ҳақида)'. Ит хўп иштаҳа билан қўрмоқчи ва таламоқчи б ў л и б ўрнидан турган эди, .. (Абдулла Қаҳҳор). Қадимги туркий тилда шундай маънони англатган феъл асли талы- тарзида талаффуз қилинган; қадимги туркий тилдаги 'зўрлик билан тортиб ол-' маъносини англатган тала- феъли таъсирида талы- феъли ҳам тала- тарзида талаффуз қилина бошлаган. Қадимги туркий тилдаги талым ’хипщый’ сўзидан (ПДП, 425; ДС, 529) кўриниб турибдики, бу сифат талы- феълидан -м қўшимчаси билан ясалган. Худай шу манбаларда талы- феъли мустақил келтирилмаган, балки 'зўрлик билан тортиб ол-' маъносини англатувчи тала- феъли келтирилган (ПДП, 425; ДС, 528). Асли икки сўзга тенг бу феъллар кейинчалик бир сўзга бирлашиб кетган (ЭСТЯ, III, 136). Ўзбек тилида а унлилари ä унлиларига алмашган: тала- > талä-. Бу феъллар асли тал || дал отидан ясалган деб тахмин қилинади (ЭСТЯ, III, 137), лекин манбаларда бу сўз ҳақида маълумот йўқ.