O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

ҚЎМСА

Tasnif: кимни ёки нимани кўриш истагини кучли даражада ҳис қил-. Киши қаригандан кейин киндик қони тўкилган жойини қў м с а б к о л аркан (Б.Раҳмонов). Бу сўз эски ўзбек тилида қадимги туркии тилда 'соғин-' , 'кўришни' иста6 маъносини англатган қомы— феълидан (ДС, 455) ' истак' маъносини ифодаловчи —са қўшимчаси билан ҳосил қилинган; қўшимча қўшилганидан кейин иккинчи бўғиндаги тор унли талаффуз қилинмай қўйган, кейинчалик а унлиси ä унлисига алмашган: қомы— + са = қомыса— > қомса- > қомсä-. ДСга қомы— шаклида киритилган бу феъл Маҳмуд Кошғарий луғатида қумы тарзида ёзилган (Девон, III, 288), лекин бир ўринда қомы- шаклида келтирилиб, 'ҳаяжонлан—' маъносини англатиши айтилган (Девон, II, 375). ДСда қум- феъли сувнинг тўлқинланишини англатиши айтилган, ҳатто ' сувнинг тўлқини' маъносини англатувчи қум оти ҳам келтирилган. Юқоридаги қиёсдан кўринадики, 'соғинч ҳиссини намоён қил—' маъносини англатувчи феъл асли қом- шаклида талаффуз қилинган ва ўзбек тилига қомса- феъли таркибида шу шаклда етиб келган.