O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

ОТАР

Tasnif: ’яйловда боқиладиган қўйларнинг йирик тўдаси’. Бизнинг о т а р д а иккитадан қўзи берадиган совлиқлар кўп. Қадимги туркий тилда ’ердан ўзи кўкариб чиқиб, чорвага емиш бўладиган бир йиллик яшил ўсимлик’ маъносини англатган от отига -а қўшимчасини қўшиб ясалган ота- феъли мавжуд бўлган ва ’ўт е—’ маъносини англатган (кейинчалик бу феъл истеъмолдан чиққан), шу феълга -р қўшимчасини қўшиб отар сифатдоши ҳосил қилинган (ЭСТЯ, I, 488), бу сифатдош асли ’ўтлайдиган’ маъносини англатган, кейин — чалик отлашиб, ’ўтлоқ’, ’яйлов’ маъносини, сўнгра ’ўт- ловчи ҳайвонлар’ маъносини англата бошлаган; ўзбек тилида о унлиси â унлисига, а унлиси ä унлисига алмашган: (от + а = ота-) + р = отар > âтäр (Асли бу сўзни отар, яъни ўтар тарзида ёзиш тўғри). Бу сўзни от отидан —ға қўшимчаси билан ясалган феълга -р қўшим— часини қўшиб ясалган от деб ҳам талқин этиш мумкин; кейинчалик ўзбек тилида ғ ундоши талаффуз қилинмай қўйган: (от + ға = отға-) + р = отғар > отар > отâр.