O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

ҚИСҚИЧ

Tasnif: нарсаларни қисиб ушлаш асбоби'. [ҚудратJ чап кўлидаги узун темир қисқичда қисилган .. темир чўғни сандонда болғаламоқда (Мирзакалон Исмоилий). Қадимги туркий тилда ҳам шундай маънони англатган бу от асли қыс— феълининг ' сиқиққа ол—' маъносидан —(ы)қ қўшимчаси билан ясалган сифатга (ДС, 447) -(а)ч қўшимчасини қўшиб ясалган; қўшимча қўшилганидан кейин иккинчи бўғиндаги тор унли талаффуз қилинмай қўйган (Девон, I, 424); кейинчалик ғ ундоши қ ундошига алмашган; эски ўзбек тилида иккинчи бўғиндаги а унлиси ы унлисига алмашган, сўнгра ы унлиларининг қаттиқлик белгиси йўқолган: (қыс- +ығ = қысығ) + ач = қысығач > қысығач > қысқач > қысқыч > қисқич. Бу сўз ҳозирги ўзбек тилида қысқач шаклида ҳам ишлатилади.