O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

КАРИМ

Tasnif: Бу арабча сўз karīm(un) шаклига эга (АРС, 684), ўзбек тилига чўзиқ ī унлисини и унлисига алмаштириб қабул қилинган; 'сахий бўлди', 'меҳр-оқибатли бўлди' маъносини англатувчи karuma феълидан (АРС, 684) ясалган аслий сифат бўлиб (АТГ, 43), 'сахий', 'меҳр-мурувватли' маъноларини англатади (ЎТИЛ, I, 369). Бу сўз ўзбек тилида эркак кишининг атоқли оти сифатидагина ишлатилади. Узбек тилида карима сўзи ҳам мавжуд бўлиб, бу сўз карим сўзидан -ат(ун) муаннас қўшимчаси билан ҳосил қилинган, ўзбек тилига бу қўшимчанинг а қисмини сақлаб, t қисмини ташлаб қабул қилинган. Карима сўзи ҳам ўзбек тилида аёл кишининг атоқли оти сифатидагина ишлатилади. Ўзбек тили луғагида акрам сўзи ҳам берилган. Бу сўз асли карим сифатининг орттирма даража шакли бўлиб (АТГ,200), 'юксак даражада сахий, меҳр-оқибатли' маъносини англатади (АРС, 684; ЎТИЛ, I, 36). Акрам сўзи ҳозирги ўзбек тилида эркак кишининг атоқли оти сифатидагина ишлатилади. Бу сўз асли ьакram шаклига эга бўлиб (АРС, 684), ўзбек тилига фатҳали ҳамзани а товушига алмаштириб, сўз охиридаги и унлисини ташлаб қабул қилинган: ьакram —> акрам. Каrита феълининг 'сахийлик, меҳр-мурувват кўрсат-' маъносини англатувчи IV боб шакли ьакгаша феълидан ҳосил қилинган ьikram(un) масдари ҳам ўзбек тилида эркак кишининг атоқли оти сифатида ишлатилади ('иззат-ҳурмат' маъносини англатади); бу сўз ўзбек тилига касрали ҳамзани и товушига, чўзиқ а унлисини а унлисига алмаштириб қабўл қилиғпсш: ьikram -> икрам (икром).