O'zbek tilining etimologik luga'ti

Print

АКС

Tasnif: Бу арабча сўз ъaks(un) шаклига эга (АРС 530)- ўзбек тилига фатҳали айн товушини а унлисига алмаштириб қабул қилинган:ъaks -> акс. Бу сўз асли орқа томонига ўгирди' маъносини англатувчи ъaksa феълининг (АРС,530)'қайтарди' [отражать (свет)] маъносидан ҳосил қилинган I боб масдари бўлиб (АТГ,142) араб тилида 'орқа томон’ маъносини англатади Ўзбек тилида шу маънодан ўсиб чиққан бирор силлиқ сатҳда кўринган тасвир' от маъносини (кўзгуда ўз аксини кўриб каби), шунингдек 'тескари', зид (акс таъсир, аксига олиб каби), 'ўжар' (акс бола каби) сифат маъноларини англатади. Кўринадики акс сўзи узбек тилида янги маъноларни ҳам англатишга хизмат қилдирилган (ЎТИЛ, I, 36); бундан ташқари ўзбек тилида аксилик мавҳум оти ясалган, аксига (к.-), аксинча (қ.) равишлари ҳосил қилинган. Шуниҳам таъкидлаш лозимки, ЎТИЛга киритилган акслан-феъли сунъий ясалган сўз экани сезилиб турибди.